Η Ποδογόριανη στoν Μακεδονικό Αγώνα 1905-1908

Ελάχιστοι σήμερα γνωρίζουν για την συμμετοχή των κατοίκων της Ποδογόριανης (Ποδοχωρίου) στον Μακεδονικό Αγώνα του 1905-1908. 

Ιωάννης Μπατάκας (1904-1978)  

Η Ποδογόριανη, ελληνορθόδοξη κοινότητα, με ψηλό εθνικό φρόνημα και ζήλο προς τα γράμματα, δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από αυτόν τον εθνικό   αγώνα. Μόλις λίγα χρόνια πριν το 1882 είχε ολοκληρωθεί  η ανέγερση    του Ιερού ναού του Αγίου Γεωργίου που ξεκίνησε το 1847, ενώ το 1900 περίπου είχε κτισθεί  "νέον διδακτήριο"  με τις συνδρομές της αδελφότητας των νέων κάτω από την καθοδήγηση του "Λευίτη"- ιερέα του χωριού. Για τους παραπάνω λόγους, η συμμετοχή κατοίκων της Ποδογόριανης  ενάντια στα σχέδια εκβουλγαρισμού της Μακεδονίας ήταν αυτονόητη. 

Αλλά ας πάρουμε τα γεγονότα με την σειρά.
Ο Κωνσταντινος Νταής (Καπετάν Τσάρας) του Δημητρίου και της Ευαγγελίας γεννήθηκε το 1880 στο Μεσενικόλα της Καρδίτσας. Σταδιοδρόμησε ως στρατιωτικός και πρόσφερε με αυτοθυσία τις υπηρεσίες του στην πατρίδα, στα δύσκολα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα.
Την 1^η Ιουνίου 1905 με αίτηση του ζήτησε από το αρχηγό του κομιτάτου, στρατηγό Δαγκλή Παναγιώτη , να του επιτραπεί να έρθει στο διαμέρισμά Δράμας-Καβάλας-Παγγαίου. Εδώ μπήκε στην υπηρεσία του Προξενείου Καβάλας και της Μητρόπολης Δράμας και ανέλαβε να συγκροτήσει αντάρτικο Σώμα από ντόπιους.

Εφοδιασμένος με το απαραίτητο «νοφούζι» (Οθωμανικό πιστοποιητικό γέννησης) και με το ψευδώνυμο Σπιναρίδης Ευστράτιος «εκ του χωρίου Πλακάδου Μυτιλήνης», έφτασε στις 15 Αυγούστου  στην Δράμα. Ύστερα από πολύωρη σύσκεψη αποφασίστηκε να αναλάβει τη Διεύθυνση των Σχολών Προσωτσάνης, για να μπορεί με την ιδιότητα του Δασκάλου να μελετήσει και να οργανώσει το διαμέρισμα, ώστε την κατάλληλη ώρα να συγκροτήσει αντάρτικο Σώμα.

Χωρίς να χάσει χρόνο οργάνωσε επιτροπές σε όλα σχεδόν τα χωριά, όπου υπήρχε Ελληνική Κοινότητα. Οι επιτροπές ήταν 3μελείς και 5μελείς ανάλογα με τον πληθυσμό του χωριού.

Έργο των επιτροπών ήταν να παρακολουθούν τη βουλγάρικη προπαγάνδα, να αντιδρούν σε αυτή και να επιλέγουν νέους για εκτελεστικά όργανα, να προμηθεύουν οπαδούς και οδηγούς στα αντάρτικα Σώματα, να φροντίζουν την τροφοδοσία  και ενδυμασία τους και γενικά να φροντίζουν για την επιτυχία του έργου των Σωμάτων.

Τα έργο του δυστυχώς σταμάτησε στα τέλη Μαρτίου του 1907, όταν θεωρήθηκε ένοχος για τον φόνο σημαντικού Βούλγαρου πράκτορα, πιάστηκε από τις τούρκικες αρχές, βασανίστηκε, χωρίς φυσικά να ομολογήσει, και μεταφέρθηκε στις φυλακές της Μυτιλήνης. Εκεί κρατήθηκε για τρεις μήνες (σε άλλες πηγές αναφέρεται 6μηνη φυλάκιση), οπότε κατόρθωσε να αποδράσει και να φτάσει στην Αθήνα με κλονισμένη σοβαρά την υγεία του εξαιτίας των βασανιστηρίων.

Υστέρα από μηνιαία νοσοκομειακή νοσηλεία, «μετέβη εις την περιοχήν του Παγγαίου, όπου συγκρότησε το Σώμα του (15μελές) εξ εντοπίων και ήρχισε ν’ αναπτύσσει πλούσιαν δράσιν» με το όνομα καπετάν Τσάρας «μέχρι τέλους Ιουνίου 1908».

Η ανταρτοομάδα συγκεντρώθηκε στο χωριό Πρώτη Σερρών, στις πλαγιές του Παγγαίου. Εκεί στο σπίτι του προέδρου της Τοπικής Επιτροπής Αμύνης, Καραμανλή, έδωσαν οι μακεδονομάχοι τον όρκο πίστεως και ξεκίνησαν για τα λημέρια τους στο Παγγαίο.

Σκοπός του Σώματος ήταν να προστατεύσει τα ελληνικά χωριά από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες. Να προβαίνει σε αντίποινα εναντίων των βουλγάρικων χωριών. Να εξαπολύει επιθέσεις κατά των βουλγάρικων συμμοριών. Να εμποδίσει την κάθοδο Βούλγαρων στην πεδιάδα της Δράμας και Καβάλας και να εμπνεύσει το αίσθημα της ασφάλειας στον ελληνικό πληθυσμό, που έπρεπε να περιμένει την απελευθέρωσή του από την πατρίδα Ελλάδα. Κατάφερε να επιτύχει τους στόχους του, αφού προστάτευσαν τα γύρω χωριά (Δοξάτο, Χωριστή, Πρώτη, Ροδολείβος κ.α.) από πυρπολήσεις και δολοφονίες, ενώ περιορίστηκε η κάθοδος Βουλγάρων που με το πρόσχημα των θεριστών, έκαναν προπαγάνδα.

Επιτροπές, οδηγοί και εκτελεστικά όργανα υπήρχαν στην Δράμα, Τσατάλτσα (Χωριστή), Δοξάτο, Εδερνιτζίκ( Αδριανή), Προσωτσάνη, Πλεύνα (Πετρούσα), Βώλακα, Πράβι (Ελευθερούπολη), Μεσορόπη, Νικήσιανη.
    

Στα παρακάτω χωριά υπήρχαν μόνο πράκτορες: Ελευθεραί, Αυλή, Παλαιοχώρι, Ποδογόριανη, Κάριανη.

Από την Ποδογόριανη οι Παπαγεώργης (Γεώργιος) και Ζαχαρίας (Καράμπελας) αναφέρονται στο χειρόγραφο του ίδιου του Καπετάν Τσάρα, όπως φαίνεται και  στις παραπάνω φωτογραφίες. Ο πρώτος ως πράκτορας και ο δεύτερος ως οδηγός βουνού.

Σε αυτή την  φωτογραφία, σε κάποια πλαγιά του Παγγαίου πάνω δεξιά απεικονίζονται οι Μακεδονομάχοι Ζαχαρίας Καράμπελας (1885-1939) (15) και Βασίλης Παπακωνσταντίνου (16). Το έτος που αναγράφεται στην φωτογραφία  μάλλον είναι λάθος, αν δεχτούμε ότι το Αντάρτικο Σώμα δημιουργήθηκε το 1907.

Η ίδια φωτογραφία αλλά με τα ονόματα των μακεδονομάχων χειρόγραφα, βρίσκεται στην κατοχή της Χρυσούλας Καράμπελα-Χαριζάνη, κόρης του Ζαχαρία Καράμπελα.            

Σύμφωνα με μαρτυρίες   στον Μακεδονικό Αγώνα συμμετείχαν και οι αδελφοί Μιχάλης και Σταύρος Παπακωντσαντίνου, όπως  και ο Αμπατζής Κωνσταντίνος. 

Το παρακάτω τραγούδι ήταν το αγαπημένο τραγούδι του Ζαχαρία Καράμπελα οδηγού του Σώματος του καπετάν Τσάρα, όπως το τραγούδησε η σύζυγός του Αλεξάνδρα Γούναρη-Καράμπελα και καταγράφηκε το 1977, και αναφέρεται στον Καπετάν Τσιάρα, και το λημέρι των ανταρτών στο Παγγαίο.

Στον γιαλένιου τουν ουντά,     

κάθιτ’ ου καπετάνιους

και τα παιδιά του ήλιγι                       
και τα παιδιά του λέει:

                                                        

-Για αφκρισθείτε, μωρέ σεις παιδιά,    
άιντε,  αν δείτε κείνο το βουνό 

πως άναψε και καίγει

εκεί θα λημεριάσουμι, παιδιά,

θα στήσουμε λημέρι  

πώ ΄χει ντα κρύα   τα νερά   
και τα παχιά κριγιάρια 

εκεί θα λημεριάσουμε, παιδιά.

Παρακάτω παρατίθεται το ίδιο τραγούδι που τραγουδιόταν στην Μεσορόπη με κάποια διαφοροποίηση.

Ο γερο- καπετάνιος (χορευτικό βαρύ λεβέντικο)

Άιντε, και στον γυαλένιο τον  ουντά,

Κάθετ’ ο καπετάνιος-παιδιά μ’                

Οφ…και τα παιδιά του (μωρέ) μάλωνε                 

Οφ…και τα παιδιά του (μωρέ) μάλωνε      

 Άιντε και τα παιδιά του  μάλωνε και στα παιδιά του λέγει       

-παιδιά μ’  
                                                                                                      

Οφ… –Αφουγκρισθήτε σεις μωρέ παιδιά                       

Άιντε,  αφουγκρισθήτε βρε παιδιά             

τι λέγ’  ο καπετάνιος  -παιδιά μ’,

Οφ..! Το βλέπ’ τε ‘κεινο μωρέ το βουνό;                

Άιντε,  το βλέπ’ τε ‘κεινο το βουνό   που στέκει αντικρύ μας,   

πώχει αντάρα στην κορφή και καταχνιά στον κάμπο,

-παιδιά μ΄; 

Οφ…εκεί παιδιά μ’, θα λημεριάσουμε, 

Άιντε, εκεί θα λημεριάσομε, θα στήσουμε λημέρι, παιδιά μ’,

Οφ…που φέρν’ η Βλάχα το ψωμί πρωί και μεσημέρι, 

παιδιά μ’,    

Εκεί, παιδιά μ’ θα λημεριάσουμε.

Σημειώσεις 

1. Η  πρώτη φωτογραφία είναι του Ιωάννη Μπατάκα. Ο Ιωάννης Μπατάκας γεννημένος το 1904 φυσικά δεν μπορούσε να είναι Μακεδονομάχος. Ενήλικας πια φοράει στολή Μακεδονομάχου, άγνωστο γιατί, -ίσως μόνο για να φωτογραφηθεί-, όπως δεν είναι γνωστό και σε ποιόν ανήκε η στολή. Σύμφωνα με μαρτυρίες δεν πρέπει να ανήκε σε συγγενικό του πρόσωπο.

Βιβλιογραφία

• Αγγελικής Χ. Κιούρτση-Μιχαλοπούλου, Θωμάς Γκισδαβός (1902-1979): Ένας λαϊκός ποιητής και συλλογέας δημοτικών τραγουδιών και εθίμων της Μεσορόπης Παγγαίου.
• Αγγελικής Χ. Κιούρτση-Μιχαλοπούλου, Ο Καπετάν Τσάρας και η δράση του στην περιοχή του Παγγαίου (1905-1908). Μέσα από χειρόγραφες σημειώσεις του ιδίου και από ντόπιους πληροφοριοδότες.
• Χατζηκυριάκου, Γ. (1962). Σκέψεις και εντυπώσεις εκ περιοδείας ανά την Μακεδονία(1905-1906). Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου.
• 1821-1923. 102 ГОДА БОРЬБЫ ЗА РОДИНУ И СВОБОДУ. История одной греческой семьи, раскрывающаяся в  реликвиях, фотографиях и открытках того времени. (102 χρόνια αγώνων για την Πατρίδα και την Ελευθερία. Η ιστορία μιας ελληνικής οικογένειας μέσα από κειμήλια, φωτογραφίες και καρτ-ποστάλ της εποχής) .
• Μαρτυρίες: Χρυσούλα (Ξενούδη)Καράμπελα-Χαριζάνη, Ελένη Παπακωνσταντίνου, Βιγρινία Μπατάκα.