Μια σημαντική παρακαταθήκη και άγνωστες πτυχές από τα ήθη και τα έθιμα της Ποδογόριανης του 1900 περίπου, μας άφησε ανάμεσα σε άλλα, στο χειρόγραφο πόνημα του για την ιστορία του χωριού μας, ο δάσκαλος Κώτσιος Αδάμος.
 |
| Ποδαρικό στο Ποδοχώρι τα τελευταία χρόνια |
Άλλα από αυτά τα έθιμα έμειναν αναλλοίωτα στον χρόνο, κάποια άλλαξαν, μερικά χάθηκαν εντελώς, ενώ προστέθηκαν καινούρια. Τα κείμενα είναι δικά του, με ελάχιστες τροποποιήσεις - κυρίως ορθογραφικές - και ακόμη λιγότερες διευκρινιστικές προσθήκες μέσα σε παρενθέσεις.
Χριστούγεννα
"Οι γιορτές στο χωριό μας άρχιζαν με την γιορτή των Χριστουγέννων. Με αυτές συνέπιπταν και οι διακοπές των μαθημάτων του σχολείου. Τα παιδιά ιδιαίτερα περίμεναν τα Χριστούγεννα σαν μια από τις πιο μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης. Το κέντρο των γιορτών ήταν η εκκλησία. Τρεις συνεχείς μέρες η ψυχή των χριστιανών υψώνονταν πάνω από τις ασχολίες, τις κακίες και τις αμαρτίες. Οι πιστοί πήγαιναν στην εκκλησία να προσευχηθούν και να μεταλάβουν, μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά τους. Το απόγευμα της πρώτης μέρας, από παλιό έθιμο παρέες-παρέες επισκέπτονταν τους γιορτάζοντες, για να τους ευχηθούν τα "Χρόνια Πολλά". Αυτό το έθιμο το εκτελούσαν και οι νέοι των 17-18 χρονών. Χρίστηδες, Χρυσούλες, Χρυσάνθες το χωριό είχε αρκετούς. Οι επισκέψεις αυτές συνεχίζονταν ως αργά τη νύχτα κι έδιναν μια ωραία εθιμοτυπία. Το ίδιο γινόταν και την τρίτη μέρα του Αγίου Στεφάνου.
Οι παλιοί Ποδογοριανιώτες τα Χριστούγεννα δεν έψελναν τα κάλαντα. Έσφαζε όμως η κάθε οικογένεια από ένα γουρούνι, κατσίκα ή προβατίνα, που τα πάχαιναν με τα λιανοφάσουλα του Λόγγου."
Πρωτοχρονιά
"Ο Αι- Βασίλης συνέπιπτε πάντα με την Πρωτοχρονιά. Όσοι ήταν παλιομερολογίτες γιόρταζαν τις γιορτές (13) δεκατρείς μέρες αργότερα. Τέτοιοι υπήρχαν στην Μουσουρώπ' αρκετοί. Είχαν και δικιά τους εκκλησία.
Οι μαθητές του σχολείου είχαν μεγάλη χαρά, όχι μόνο για τον γιορτασμό των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, μα θαρρώ πως περισσότερο γιατί ήταν κλειστό το σχολείο και έπαιζαν αχόρταγα. Δεν είχαν μαθήματα. Οι δάσκαλοι δεν μας έδιναν κατ' "οίκον εργασία" γιατί ήξεραν από τον εαυτό τους ότι δεν θα διαβάζαμε. Όποιος δάσκαλος το επιχείρησε να δώσει εργασία στους μαθητές το μετάνοιωσε πικρά. Σκράπες πηγαίναμε στο σχολείο στις οχτώ του Γενάρη.
Τα παιδιά από την παραμονή της Πρωτοχρονιάς - Αϊ-Βασίλη έπλεκαν πάνω σε ένα δίσκο στεφάνι γύρω του και δύο διασταυρούμενα τόξα πάνω του, φτιαγμένα από δάφνες και κισσό, ενώ στην μέση του δίσκου έβαζαν με ευλάβεια και μια εικόνα του Αϊ-Βασίλη. Ξυπνούσαν από την νύχτα, από τις τέσσερις το πρωί και παίρναν στην σειρά τα σπίτια τραγουδώντας το Αϊ- Βασιλιάτικο:
Αϊ-Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία,
βαστά εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι,
το καλαμάρι τ' έγραφε και το χαρτί τ΄ μιλούσε:
Βασίλη μ' πόθε έρχεσαι και πόθε κατεβαίνεις;
Από την μάνα μου έρχομαι στο δάσκαλο πηγαίνω.
Κάτσε να φας κάτσε αν πιεις, κάτσε να τραγουδήσεις.
Εγώ γράμματα έμαθα, τραγούδια δεν ηξεύρω.
..........................................................................
Οι νοικοκυρές έβγαιναν κι έκαναν στα παιδιά διάφορα δώρα. Κουλούρια, τα οποία περνούσε ο αρχηγός της παρέας σε ένα βουκέντρι ή σε μία γκλίτσα. Τους έδιναν ακόμα ξεροκέρατα, μανταρίνια, μεταλλίκια, δεκάρες, γέννημα (κριθάρι, σιτάρι) κι ότι άλλο είχαν και ετοίμαζαν.
Τα μεγαλύτερα αγόρια των 16 -17 χρόνων οργάνωναν καρναβάλι και γύριζαν στους δρόμους του χωριού. Το καρναβάλι θύμιζε τους τραγοφόρους της αρχαίας Ελλάδας. Φορούσαν δερμάτινα ρούχα, σακάκι και πανταλόνι από δέρμα τράγων ή κατσικιών με το τρίχωμα από έξω. Έβαζαν στο κεφάλι τους διάφορες πρόχειρες μάσκες που ανέβαιναν προς τα πάνω σαν αψίδες με προσωπεία κολλημένα πάνω τους. Στην μέση τους βάζαν μία γερή ζώνη κι από αυτή κρέμαγαν μεγάλα κουδούνια - τσάνια και τακαρντάκια. Στα πόδια φορούσαν τα καλτσούνια και τα τσαρούχια των πατεράδων τους. Χόρευαν διάφορους χορούς περπατώντας και τραγουδούσαν κι άλλα τραγούδια για τον Αϊ -Βασίλη.
 |
| Οι αράπηδες της Νικήσιανης, έθιμο την ημέρα του Αϊ-Γιάννη |
Οι μεγαλύτεροι πάλι, παίζαν κουμάρο (χαρτιά με χρήματα) στο καφενείο του Γερομάλαμα -πατέρα του Θόδωρου και Βαγγέλη Μάλαμα. Γιόρταζαν οι Βασιλάκηδες και οι Βασιλικές. Και πάλι παρέες-παρέες επισκέπτονταν τους γιορτάζοντες με ευχές για τον καινούριο χρόνο, για πολύ μαξούλι (η σοδειά, η συγκομιδή: για την Ποδογόριανη, κυρίως ο καπνός) και γέννημα (σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι,κλπ.).
Ποδάρκιασμα
"Την επομένη γινόταν το Ποδάρκιασμα. Η λέξη αυτή αποτελεί τοπικισμό. Οι Έλληνες της νότιας Ελλάδας δεν την γνώριζαν καν. Η λέξη προέρχεται από το ποδαρικό:" Καλή τύχη την οποία φέρνει εις τους άλλους καθ' ορισμένας ημέρας ή περιστάσεις ο πρώτος επισκέπτης" [Λεξικό Πρωίας]. Ο κάθε νοικοκύρης ξυπνούσε πολύ πρωί κι άναβε στο τζάκι φωτιά με κούτσουρα. Ο δε πρώτος της παρέας έμπαινε στο σπιτικό και κουβαλούσε μαζί του μια μεγάλη πέτρα που την άφηνε στην γωνία με τα λόγια: "Οι λίρες που θα πάρετε φέτος από το μαξούλι, να είναι δύο φορές βαρύτερες από αυτήν εδώ την πέτρα". Έριχνε ακόμα και αλάτι στην φωτιά και ενώ πατλακούσε (έσκαγε) από την πυρά, συνέχιζε τις ευχές του για υγεία, χαρά και πολύ σοδειά. Για αρραβώνες και γάμους στις νέες και νέους. Μετά κάθονταν όλη η παρέα ένα γύρω κι η νοικοκυρά τους κερνούσε μ' ότι είχε ετοιμάσει. Το αντέτι (έθιμο) αυτό το κάνουν οι μεσόκοποι, τα παληκάρια και οι γλεντζέδες. Οι παρέες που συναντιόνταν στον δρόμο έδιναν η μία στην άλλη καλές ευχές για τον καινούριο χρόνο".
Τα Φώτα και τ΄Αϊ-Γιαννιού
"Τα Φώτα και τ' Αϊ- Γιαννιού ήταν επίσης λαμπρές γιορτές για τους χριστιανούς της Ποδογόριανης. Τον σταυρό ο παπα-Κωνσταντής τον έριχνε στον Τσιούρτσουρα για να μην τον μαγαρίσουν οι Τούρκοι που κάθονταν στον απάνω μαχαλά. Ήταν χρονιές που οι χριστιανοί πήγαιναν και τον έριχναν ως πάνω στην Κορτσίτσα (2 χλμ. περίπου έξω από το χωριό). Κι επειδή εκείνα τα χρόνια έκανε πολλά κρύα και το νερό έπιανε πάγο πάνω, σπάζαν τον πάγο και ο παπάς έριχνε τον σταυρό στο παγωμένο νερό. Νέα παλικάρια ρίχνονταν μόνο με τα εσώρουχα μέσα στην μπάρα κι όποιος τον έβρισκε τον παρέδιδε στον παπά φιλώντας του το χέρι.Το απόγευμα τον γυρνούσε η παρέα που τον βρήκε από σπίτι σε σπίτι. Τέτοιες κρύες χρονιές οι Τούρκοι έλεγαν : "Γκιαούρλαρ μπου σενέ καβι ουλατζιακλάρ"(Οι έλληνες φέτος θάναι πολύ γεροί). Στα νεώτερα χρόνια, όταν πια είχαν φύγει οι Τούρκοι κάνανε μπάρες στο λάκκο από τα Κρύα τα νερά και κάτω. Το Γενάρη του 1934 κάναμε την μπάρα πενήντα μέτρα πάνω από το κάτω γεφύρι (γέφυρα του Λαζίδη). Το νερό το θόλωσαν επίτηδες, μα ο Λεωνίδας Βουλγαρούδης έψαχνε καλά με το χέρια του στο βυθό, βρήκε τον σταυρό, φίλησε το χέρι του παπα-Γιώργη και μουσκίδι όπως ήταν μόνο με τα εσώρουχα του τράβηξε τρέχοντας για το σπίτι του που δεν ήταν και κοντά."
Σημειώσεις
1. Το έθιμο των "παμπόγερων", όπως τους ονoμάζει, το αναφέρει και ο Αστέριος Γούσιος, στο βιβλίο του "Η κατά το Παγγαίο χωρα", Λιψία 1894. Το έθιμο αυτό γίνεται την ημέρα του Αγίου Ιωάννη. Οι "παμπόγεροι" εδώ τρομάζουν τον κόσμο στον δρόμο και τα σπίτια και ζητούν χρήματα.
2. Στο ίδιο βιβλίο αναφέρεται και το έθιμο για το "Ποδάρκιασμα", στο οποίο δίνουν όλοι μεγάλη σημασία. Αν λ.χ. το εισόδημα του έτους ήταν καλό, πίστευαν ότι ο ποδαρκιάσας είχε καλό "ποδαρικό", ενώ το αντίθετο αν το εισόδημα δεν ήταν καλό.
3. Τα κάλαντα για τον Αϊ-Βασίλη συμπληρώθηκαν από το ίδιο βιβλίο, γιατί ο Κ. Αδάμος αναφέρει μόνο τις τρεις πρώτες στροφές.
